چگونه براى روزهاى امتحان برنامه ریزى کنیم؟

اهمیت برنامه ریزی در فصل امتحان:
در خصوص اهمیت برنامه ریزى، محققین مطالب زیادی مطرح نموده اند. چهار فایده اصلى کاربرد برنامه ریزى عبارت است از:

1 - هدفمندى

2 - برکت زمان

3 - کاهش دغدغه

4 - نتایج فراوان

امروزه ضرورت برنامه ریزى، با عنایت به سرعت، اطلاعات، قدرت و تحولات انفجارى موجود، از آفتاب روشن‏تر است.
اهمیت برنامه ریزى آن قدر روشن و بدیهى است که بى‏نیاز از تاکید به نظر مى‏رسد. این اصل در تمام مراحل حیات آدمى و در همه امور جارى او لازم الاجرا است. برخى صاحب‏نظران معتقدند: ما با برنامه‏ریزى، تمام امکانات خویش را جهت وصول به هدف تعیین شده بسیج مى‏کنیم و به نوعى هماهنگى مى‏رسیم. بهترین مثال در این زمینه فصل امتحانات یا کنکور است.
فصل آزمون‏ها، از محسوس‏ترین زمان‏ها جهت به کارگیرى یک برنامه ریزى منسجم و مجدّانه به شمار مى‏آید؛ چون برنامه ریزى روش نظامدار انجام امور است و بدون به کارگیرى آن، اهداف حاصل نمى‏گردند. در حالت فقدان برنامه به روزمرگى دچار خواهیم شد و با انجام مطالعات پراکنده انگیزه‏هاى خود را ضعیف مى‏سازیم که محصول آن اضطراب و نگرانى‏ها است. به منظور ورود به قلمرو جادویى و شگفت‏انگیز برنامه ریزى در فصل امتحانات و ارزشیابى‏ها، ابتدا باید تمام افکار محدود کننده را از خود برانید و به یک موجود معنوى تبدیل شوید؛ موجودى که در قلمرو درونى‏اش محدودیتى ندارد. در این حالت، به سطح جدیدى از معرفت درونى مى‏رسید که با شما نجوا مى‏کند: «من مى‏توانم در این لحظه چنین کارى را به خوبى انجام دهم».
جالب این که با چنین باورى تمام کمک‏هاى مورد نیاز را دریافت خواهید کرد. اگر بخواهیم ذهن را در جایگاهى قرار دهیم که معجزه بیافریند، باید همه چیز را به برنامه و توکّل در آمیزیم.
اضطراب امتحان‏:
واژه اضطراب امتحان که از ترکیب کلمه‏هاى اضطراب (Anxiety) و امتحان (Test) تشکیل شده، نوعى حالت هیجانى ناخوشایند و مبهم است که باپریشانى، وحشت، هراس، تپش قلب، تعریق، سردرد و بى قرارى، تکرّر ادرار و تشویش همراه است. آنچه این حالات را از هراس یا ترس شدید جدا مى‏کند این است که منبع اضطراب معمولاً به طور دقیق شناخته شده نیست؛ اما در ترس شدید اغلب علت هراس براى ما مشخص است.
علل اضطراب امتحان:

به عقیده صاحب‏نظران سه دسته عوامل در اضطراب دخالت دارند.

1 - عوامل فردى و شخصیتى

2 - عوامل اجتماعى

3 - عوامل آموزشى
1- عوامل فردى و شخصیتى:

تعدادى از این عوامل عبارتنداز:
1 – 1- بین اضطراب امتحان و اضطراب عمومى که یک خصیصه و صفت شخصیتى است و میزان آن در افراد مختلف متفاوت است، رابطه وجود دارد. یعنى گاه فرد مضطرب علاوه بر شرایط امتحان در شرایط رانندگى و سخنرانى و گفت و گو نیز اضطراب دارد. براى حل این مشکل موارد زیر پیشنهاد مى‏گردد:
الف) مطالعه و پرسش از خود
ب) تصور سخنرانى خود براى دیگران
ج) نوشیدن آب قبل از سخنرانى و حتى امتحان جهت کاهش تنش‏
2 – 1- اعتماد به نفس ارزش و اعتبارى درونى است که یک فرد در زمینه‏هاى مختلف زندگى، تحصیلى، اجتماعى، جسمانى و هوش براى خود قائل است. افرادِ داراىِ اعتماد به نفسِ بالا براى برخورد شایسته با امتحان و مشکلات توانایى زیادى دارند.
3 – 1- هوش و توانایى ذهنى و شناختى در رفتارها، فعالیت‏ها و اندیشه‏ها و عواطف تأثیر بسیار دارد. ساراسون و همکارانش نشان داده‏اند که بین هوش و اضطراب امتحان رابطه مستقیم وجود دارد. بر این اساس، افراد با سطوح هوشى مختلف از نظر تجربه اضطراب امتحان متفاوتند؛ یعنى افراد داراى بهره هوشى متوسط، در مقایسه با افراد داراى بهره هوشى بالا و پایین، از اضطراب ناتوان کننده‏اى رنج مى‏برند. البته این مسأله با مشاوره قابل تعدیل است.
4 – 1- گاهى افرادى که از اضطراب امتحان رنج مى‏برند، افکارى منفى و اغلب غیر واقعى از خود دارند؛ خود را فردى شایسته نمى‏دانند و به شدّت از شکست مى‏ترسند. این افراد باید نقاط مثبت خویش را فهرست کنند و نقاط قوت خویش را پیش‏رو بگذارند تا بدانند خداوند هیچ موجود بى‏استعدادى نیافریده است.
به نظر مى‏رسد افراد نسبتاً خوش بین - نه خوش خیال - در زندگى و تحصیلات خود موفقیت بیش‏تر کسب مى‏کنند. هنگامى که شخص امتحان مى‏دهد، داشتن احساس و تفکّرِ مثبت و خوش بینانه مى‏تواند موجب کامیابى‏اش شود. در واقع این اضطراب نیست که به طور مستقیم به ضعف عملکرد و نمره پایین فرد در آزمون مى‏انجامد، بلکه سبب اصلى شکست، افکار نامربوطى است که اضطراب به ارمغان مى‏آورد.
5 – 1- هر آزمونى آمادگى ویژه مى‏طلبد. آمادگى براى بعضى از آزمون‏ها به ساعت و براى بعضى به روز است. گاه اضطراب امتحان در عدم توازن زمان تخصیصى ما و زمان لازم براى کسب آمادگى ریشه دارد. هر اندازه میزان آمادگى پایین باشد، اضطراب شدیدتر خواهد بود.
بسیارى از افراد هنگام امتحان و در زمانى که باید سراغ کتاب بروند، از آن مى‏گریزند؛ چون اصولاً انسان از قید و بند گریزان است. اینان باید توجه داشته باشند مطالعه درسى قید و بند نیست، پلکان صعود به بلندى‏ها و رشد است. آدمى معمولاً با وعده گذارى درونى و موکول کردن مطالعه به یک ساعت یا چند ساعت بعد و تردید در شروع، زمان‏ها را از دست مى‏دهد و دچار اضطراب فقر زمان مى‏شود.
6 – 1- برخى از صاحب‏نظران معتقدند بازدهى و عملکرد ضعیف افراد داراى اضطراب بالا به میزان زیادى به کیفیت توجه و تمرکز آنان در خلال امتحان بستگى دارد. فرد مضطرب، به علت توجه به تشویش و نگرانى خود در هنگام امتحان، به محتواى اصلى امتحان کم‏تر توجه مى‏کند و این مسأله به عملکرد پایین وى مى‏انجامد.
2- عوامل اجتماعى‏:

انتظارات و توقعات، چشم و هم چشمى‏ها و تشدید آن توسط مراکز آموزشى و جامعه و خانواده در این بخش مى‏گنجد؛ براى نمونه به ذکر چند مورد بسنده مى‏شود:
2-1- رقابت: مقصود رقابت‏هاى ناسالم و بیمارى 20 گرایى است که از جهت روانى پیامد هایى زیانبار دارد.
2-2- انتظار تحمیلى: عمدتاً افراد حاشیه‏اى براى فرد دام گستر مى‏شوند و آثار و تبعات روانى به بار مى‏آورند. انتظارهاى تحمیلى، دانش آموز و دانشجو را در جلسه امتحان به مرحله قبض روح مى‏رساند.
3- عوامل آموزشى‏:

میزان شیوع اضطراب امتحان در مقطع ابتدایى کم‏تر از راهنمایى و در راهنمایى عموماً کم‏تر از دبیرستان است؛ ولى در کنکور به اوج مى‏رسد. البته این اضطراب گاه در دانشگاه نیز اوج مى‏گیرد؛ ولى شایع نیست و در سیستم آموزشى و تفاوت‏هاى تدریس و آزمون ریشه دارد.
واژه ‏شناسى آموزشى‏:
امتحان به معناى «آزمودن، آزمون، آزمایش، آزمایش کردن، تجربه، تفحص، تجسس، تفتیش، جست‏وجو، نگریستن، تأمل کردن و اندیشیدن پایان کار و...» است‏1. امروزه یکى از انگیزه‏هاى مهم مطالعه امتحان است؛ متأسفانه سهم ساعتى ما از مطالعه براى هر ایرانى 2 ساعت است. در بعضى از ملل جهان «ساعت» ملاک مطالعه است؛ براى مثال ژاپنى‏ها با داشتن روزنامه‏ها و مجلات در تیراژ میلیونى و سطح مناسب چاپ، نشر، عرضه و فروش کتاب در صدر جدول ساعات مطالعه قرار دارند و مطالعه را در معناى صحیح آن «یعنى به دقت نگریستن در هر چیز براى واقف شدن به آن» به کار مى‏برند.
بعضى صاحب نظران معتقدند: مطالعه یعنى خواندن و باز خواندن یک قطعه، یادداشت برداشتن و مطالب را بررسى کردن و در اهمیت لازم قرار دادن.
گروهى دیگر مى‏گویند: مطالعه و خواندن کتاب یا نوشته، کارى پویا و فعال است و منتج به یادگیرى، یاد سپارى و انتقال مجدد آموخته‏ها مى‏شود.
البته با فرض هر تعریفى، روش مطالعه متفاوت خواهد بود. مطالعه براى امتحان با همه انواع مطالعات تفاوت دارد و با تعریف آخر متناسب‏تر مى‏نماید.

اصول مطالعه و یادگیرى‏:
عمدتاً در زمان امتحان، براى بهبود و افزایش یادگیرى، باید اصول زیر رعایت گردد:
1- اصول پیش از شروع مطالعه:
1-1- تعیین هدف و انگیزه
1-2- تعیین مدت لازم‏
1-3- تعیین مقدار مطالعه‏
1-4 انتخاب محیط مناسب‏
1-5. اجتناب از امورى مانند پر بودن معده، اضطراب‏هاى نابه جا و تخیلات‏
2- اصول هنگام مطالعه:
2-1- مطالعه فعال و جدى‏
2-2- حفظ آرامش‏
2-3- دورى از عوامل اخلالگر مانند جلسات خانوادگى، صداى تلویزیون و رادیو و محیط پر سر و صدا و...
2-4- در صورت امکان یادداشت بردارى نکات مهم‏
2-5- برخورد سؤالى با مطالعه آموختنى‏
2-6- ترک افکار منفى‏
2-7- تمرکز حواس‏
2-8- استراحت کردن هنگام مطالعه
هر 45 دقیقه تا یک‏ساعت، استراحت پنج دقیقه‏اى لازم است.
2-9- علامت گذارى نکات مهم‏
3- اصول بعد از پایان مطالعه:
3-1- تکرار آموخته ‏ها و مرور آن‏ها
3-2- تأکید بیش‏تر بر نکات علامت گذارى شده
3-3- در صورت امکان مباحثه
نکات مهم براى بهبود مطالعه‏:

1- تعیین هدف و انگیزه
داشتن هدف و انگیزه از عوامل مهم روند یادگیرى است. وقتى با مطالب درسى هدفمند برخورد مى‏کنیم، به آرامش روانى و مرزهاى قدرت یادگیرى مى‏رسیم. داشتن هدف، ترسیدن از کمبودها را کاهش مى‏دهد؛ زیرا ترسیدن از کمبودها موجب مى‏شود نتوانیم به این موضوع پى ببریم که هم اکنون به اندازه کافى ارزشمندیم و توانایى فوق العاده داریم.

2- تعیین مدت زمان مطالعه‏
معمولاً 24 ساعت شبانه روز را به 3 قسمت صبح تا ظهر، ظهر تا شب و شب تا صبح تقسیم بندى مى‏کنند. اگر در شبانه روز 8 ساعت را براى مطالعه در نظر بگیریم - یعنى 13 زمان را لحاظ کنیم - 23 (16 ساعت) به استراحت و کارهاى جنبى و تغذیه اختصاص مى‏یابد. چنانچه 8 ساعت احیا شده را در طول روز به تناسب کار و مشغله تقسیم کنیم، در طول هفته شاهد 56 ساعت وقت مفید با رعایت روزانه 16 ساعت وقت آزاد خواهیم بود که جمعاً در طول هفته 112 ساعت وقت آزاد مى‏شود.
از زاویه دیگر که بنگریم، به زعم اغلب صاحب نظران فنون یادگیرى، آدمى باید مهارت یادگیرى خود را به صورت منفصل تقسیم کند؛ یعنى اگر قرار است سه ساعت به طور مستمر مطالعه کند، حتماً بین هر ساعت استراحت داشته باشد تا دچار تراکم مطالب و فلات یادگیرى نشود.
در مسأله ارتباط زمان و مباحث مورد مطالعه، نکته حائز اهمیت این است که انسان، مطالب عمیق و استدلالى، مانند ریاضى و آمار را در اوایل روز بهتر یاد مى‏گیرد؛ مطالب نظرى، مانند فلسفه و زیست‏شناسى و منطق را بعد از ظهر بهتر مى‏آموزد؛ مطالب ذوقى، زبان، قواعد دستورى و نظرى صرف، مانند ادبیات فارسى، زبان انگلیسى و تاریخ را شب بهتر یاد مى‏گیرد.

3- محیط مناسب
رعایت عوامل محیطى زیر براى مطالعه قابل عنایت است:
3-1- پر بودن معده میزان یادگیرى و انگیزه مطالعه را کاهش مى‏دهد.
3-2- در اثر مطالعه، قند خون کاهش مى‏یابد. بدین سبب، اصطلاحاً گفته مى‏شود افراد شیرینى خور مى‏شوند. بهتر است از تنقلات طبیعى، از جمله کشمش که اثرى عجیب بر حافظه دارد، استفاده شود.
3-3- تا حد ممکن مواد نشاسته‏اى مصرف نشود.
3-4- مصرف لبنیات خصوصاً ماست و دوغ موجب خواب آلودگى مى‏گردد و لازم است میزان مصرفشان کاهش یابد.
3-5- گرسنگى زیاد نیز یادگیرى را مختل مى‏کند.

4- مطالعه فعال و جدى‏
در مطالعه فعال، آدمى آماده پذیرش الفباى یادگیرى و اصول و قواعد علمى است. لوازم این نوع مطالعه عبارت است از:
4-1- آغاز مطالعه با دقت و اصطلاحاً آرام و بدون شتاب
4-2- در صورت امکان صفحات نخست 2 بار خوانده شوند تا ذهن آمادگى لازم را پیدا کند. (اصطلاحاً نرمش ذهنى)
4-3- دورى از تعارفات و جدیت درباره زمان تخصیص یافته به مطالعه‏
4-4- انجام چند تمرین تمرکز که در پیش شماره 4 پرسمان، در مقاله تکثیر زمان، به آن اشاره شده است.
تا حد امکان باید در حفظ آرامش کوشید. انسان، زمان مطالعه یا تمرکز، حساس‏تر مى‏شود و زودرنجى به سراغش مى‏آید. بهتر است خود را براى این شرایط آماده سازد و در ضمن از عوامل اخلالگر محیطى بپرهیزد؛ خصوصاً برنامه‏هاى پایان‏ناپذیر بزرگ‏ترین قاتل زمان یعنى تلویزیون که امروزه از صحنه‏هاى خشن آکنده است. تحقیقات اخیر نشان مى‏دهد هر تصویر تلویزیون برابر 1000 کلمه بر روان آدمى تأثیر مى‏گذارد و اِشتغال ذهنى مى‏آورد. جالب است بدانید که مراد از تصویر در این‏جا فریم است - در هر ثانیه 16 تا 24 فریم از برابر دیدگان ما مى‏گذرد؛ یعنى با احتساب 24 فریم مسلسل، ما در هر ثانیه تحت تأثیر 24000 کلمه القایى قرار مى‏گیریم - امروزه متأسفانه اغراض و اهداف خاصى نیز در عقبه خاکریز سریال‏ها و فیلم‏ها وجود دارد. یک شرکت امریکایى به سازندگان سریال‏هاى تلویزیونى و فیلم‏هاى سینمایى مبلغ بسیار کلانى پرداخت تا وسط تصاویر، در کل، یک ثانیه از فیلم - در لحظات مختلف فیلم، فریم‏هاى پانزدهم و شانزدهمِ ثانیه‏هاى مختلف - را به تبلیغ مشروبات و لوازم خانگى‏اش اختصاص دهند. صاحب استودیوى سازنده فیلم در اعتراض به ناکارآمد بودن این روش به صاحب کارخانه مى‏نویسد: «2 فریم از 24 فریم یک ثانیه هنگام تماشاى فیلم و سریال دیده نمى‏شود.» صاحب کارخانه اعلام مى‏دارد: «ما نمى‏خواهیم دیده شوند؛ بلکه مى‏خواهیم در ضمیر ناخودگاه افراد حک شود و افراد ناخودآگاه به سمت آن محصول کشیده شوند.» در شوروى نیز پیش از فروپاشى، وسط ثانیه‏هاى فیلم‏هاى سینمایى و سریال‏ها فریم هایى از عکس و شعارهاى حکومتى قرار مى‏دادند. سینما روندگان وقتى فیلم سینمایى را مشاهده مى‏کردند، بعد از خروج از سینما، متعجبانه از یکدیگر مى‏پرسیدند: نمى‏دانیم چرا تصاویر فلان سیاستمدار یا فلان محصول یا فلان شعار به ذهن ما متبادر مى‏شود؟3 این مثال‏ها نمونه پنهان تاثیرهاى رسانه‏هاى تصویرى است. البته تأثیرات مستقیم و القائات تصویرى آشکار رسانه‏ها به توضیح نیاز ندارد و رهاورد آن - همان طور که قبلاً اشاره گردید - صرع تصویرى است.

نکات کاربردى براى امتحان‏:
به کار بستن نکات زیر در بهینه سازى آزمون‏هاى درسى و دانشگاهى و آزمون‏هاى ورودى مفید مى‏نماید:
1- مطالعه در طول ترم تحصیلى (نه به قصد امتحان) فقط مرور مطالب، حافظه را براى پذیرش مطالعات بعدى آماده مى‏سازد.
2- چنانچه انسان هر روز بعد از پایان درس و مراجعه به منزل یا خوابگاه در حد نیم ساعت یا بیش‏تر، درسِ ارائه شده را مرور کند، پایدارى مطالب از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت و میان مدت خواهد چرخید.
3- بهترین را آماده سازى در شب قبل از امتحان، مرور و تکرار الگوهاى سازماندهى شده است.
4- در طول مطالعه، حافظه تصویرى (چشمى) را فعال کنید. کدگذارى، رمزگذارى، علامت‏گذارى و واژه سازى از روش‏هاى خوب به شمار مى‏آیند؛ براى مثال براى یادگیرى دوره‏هاى پادشاهى قبل از اسلام در ایران کلمه «مهسا» با تکرار دو حرف آخر (مهساسا) یعنى مادها، هخامنشینان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و اسلام، مناسب است.
5- فراموش نکنید معمولاً 24 ساعت مانده به موعد امتحان، بیش‏ترین یادگیرى‏ها صورت مى‏گیرد. بنابراین، از دغدغه‏ها، اضطراب‏ها، کارهاى غیر لازم، دخالت‏ها، مشغولیات کاذب، رسانه‏ها، مجلات و... دورى کنید.
6- در بعضى از دروس، حریف تمرینى (هماورد علمى) بسیار مناسب است؛ یعنى با یک همکلاسى که از لحاظ روحى و درسى به هم نزدیک هستید، مطالعه را به صورت مباحثه داشته باشید.
7- نیم ساعت قبل از برگزارى امتحان از بحث و مطالعه بپرهیزید. جاى خلوتى بیابید و تأمل کنید.
8. حتماً از تجارب بعضى از دوستانتان در مطالعه استفاده کنید.
9- حتى‏الامکان جلسه امتحان را با یک ذکر آرام بخش شروع کنید. دعا آرامش است و کلاً یاد خدا آرامش بخش دل‏ها است؛ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ.
10- گروهى عادت دارند وقتى برگه امتحان را به دست مى‏گیرند، نوشتن پاسخ را آغاز مى‏کنند. گروهى نیز اول محتاطانه به پرسش‏ها مى‏نگرند و بعد جواب مى‏دهند. در این زمینه به نکات زیر توجه فرمایید:
الف) ثابت شده است اگر تمام پرسش‏ها را با تأمل و در آغاز بخوانید بهتر است. چون حافظه جست‏وجوگر (Researcher Memory) به کار مى‏افتد و کم کم جواب‏ها را مى‏چیند.
ب) سعى کنید اول به سؤال‏هاى ساده و آسان یا پرسش‏هایى که بر آن‏ها تسلط دارید، جواب دهید؛ زیرا هم انگیزه شما را براى پاسخ به دیگر سؤال‏ها بالا مى‏برد و هم فرصتى به حافظه مى‏دهد تا پاسخ پرسش‏هاى دیگر را جست‏وجو کند. سپس سؤالات متوسط را جواب دهید و در نهایت به پرسش‏هاى مشکل و پیچیده روى آورید.
11- حتى‏الامکان از ترک سریع جلسه امتحان خوددارى کنید. توجه داشته باشید که زمان تعیین شده جهت پاسخ به سؤالات، حساب شده است. حتى اگر سرعت پاسخ دهى شما بالا است و فرصت امتحان از مدت زمان لازم براى شما بیش‏تر است، سعى کنید سؤالات و جواب‏هاى خود را دوره کنید تا به این نکته شگفت‏انگیز برسید که «بسیارى از جواب‏ها به اصلاح و تکمیل و تغییر نیاز دارند».
12- بکوشید در جلسه امتحان، با ورقه و حافظه خود و دستى که به قلم تکیه زده و صفحه را در مى‏نوردد، ارتباط مثلثى برقرار سازید و از پراکندگى حواس و مشغولیت ذهن و گرداندن چشم به اطراف خوددارى کنید؛ تا اضطرابِ شما کاهش یابد.
13- باز نگرى پاسخ‏ها بعد از پایان پاسخگویى بسیار مهم است؛ زیرا گاه پیش آمده است که افراد حتى پاسخ یک سؤال را ننوشته‏اند یا به دستورالعمل برگه‏ها توجه نکرده و با پاسخ به پرسش‏هاى اختیارى، نمره منفى گرفته‏اند.
14- گاه مطالب را خوب مطالعه کرده‏ایم. اما متن سؤال کمى مبهم است. سعى کنید سؤال را بفهمید و دچار قضاوت زود هنگام نشوید. زیرا «فهم پرسش، نصف جواب است.»
15- تنظیم وقت در جلسه امتحان بسیار مهم است. با حفظ آرامش، زمان بالاى ورقه را با تعداد و محتواى سؤالات تطبیق و تنظیم کنید. این کار در پرسش‏هاى تستى از سؤال‏هاى با پاسخ تشریحى راحت‏تر مى‏نماید.
16- تمرکز و خوش خطى یکى از عوامل کاهنده اضطراب و ایجاد کننده آرامش است.
نکته طلایى‏:
نباید فراموش کنیم که اندکى اضطراب براى زندگى ضرورت دارد. اضطراب درجه‏اى از رنج است و ما باید شاهد رنج باشیم نه مالک آن. گاه اضطراب در جلسه امتحان حالتى به همراه مى‏آورد که بسیار مهم است؛ یعنى مطالعه درس خوب انجام گرفته و اضطراب شدید نیست؛ اما به محض مواجهه با برگه امتحان احساس مى‏کنیم 70 درصد جواب‏ها به خاطرمان نمى‏آید؛ این حالت موقتى است. بارها شده است که جواب پرسش‏هاى اول و دوم به خاطرمان نمى‏آید؛ ولى وقتى به سؤال سوم مى‏پردازیم، متوجه مى‏شویم پاسخ سؤال‏هاى پیشین را به خاطر آورده‏ایم. متأسفانه بعضى افراد به بُعد جست‏وجوگرى حافظه اشراف ندارند؛ سریع از جلسه امتحان خارج مى‏شوند و بعد از دقایقى تأسف مى‏خورند.

نکاتی کلی برای اینکه بهتر درس بخوانیم، بهتر یاد بگیریم، بهتر معلومات‌مان را ارائه کنیم، و بهتر نمره بگیریم!

کلیات:

برای بسیاری از دانشجویان، دانشجو بودن اولین تجربه زندگی مستقل و دور از خانه است. این به تنهایی شاید بیشتر از تحصیلات شما ارزش داشته باشد. زیرا پرورش واقعی شما از همین‌جا شروع می‌شود.

زندگی دانشجویی می‌تواند موجد فشارهای روحی باشد. قبول کنید که این فشارهای روحی در زندگی حالتی طبیعی است. در این طور مواقع با دوستان خود صحبت کنید و از آنها دوری نجویید. مطمئن باشید در کمک به روی هر کسی که تحت فشار روحی است، باز می‌باشد.

چهار شرط یادگیری موفقیت‌آمیز و لذت‌بخش، که لازم است در خود آن‌ها را ایجاد و نسبت به آن‌ها آگاهی داشته باشید، عبارتند از:

1- تمایل به یادگیری: انگیزه و هدف

2 - یادگیری با انجام فعالیت: تمرین، اشتباه کردن، تصحیح خطا

3 - بازخورد از طرف دیگران

4 - درک کردن: اندیشیدن و درک آنچه آموخته شده است.

مهارت‌های مدیریت زمان را یاد بگیرید و آن‌ها را به کار بندید.

برای مطالعه و انجام تکالیف، مهلتی را برای خود تعیین کنید. همچنین فرصت‌هایی برای اتفاقات پیش‌بینی نشده در نظر بگیرید.

درباره تجربه‌های ناموفق یادگیری خود فکر کنید و درباره آنچه باعث شده است تجربه ناموفق یادگیری پیش بیاید چند سطر بنویسید.

کتاب و مطالعه:

مهمترین صفحات هر کتاب، ”فهرست“ و ”راهنمای موضوعی“ است. استفاده موثر از این دو قسمت را فرابگیرید.

مطالعه فعال همواره با قلم همراه است. از نوشتن داخل کتاب نترسید. کتاب‌تان را خودتان شخصی کنید و آن را برای خودتان بنویسید. با کمک مداد یا ماژیک‌های رنگی یا هر وسیله دیگر، تصویری منحصر به فرد از صفحات کتاب ایجاد و در ذهن‌خود نگه دارید. فقط دقت کنید این کار را با کتاب‌های کتابخانه و امانتی انجام ندهید!

برای هر مطلبی که مطالعه می‌کنید یا یاد ‌می‌گیرید، یکی از این جملات را در نظر بگیرید:

کاملا درک کرده‌ام.

کم و بیش درک کرده‌ام.

هنوز درک نکرده‌ام.

استفاده از کتابخانه و منابع آن را به خوبی یاد بگیرید. مهارت ”اطلاعات یابی“ در کتابخانه را با تمرین در خود پرورش دهید.

در کتابخانه از چشمان خود به خوبی استفاده کنید. وقتی از یک کتاب چند جلد کتاب در کتابخانه یا فهرست موضوعی کتاب‌ها موجود است، به این معنی است که آن کتاب از کتابی که تنها یک جلد از آن در کتابخانه دیده می‌شود، با اهمیت‌تر است. همچنین کتاب‌هایی که بارها تجدید چاپ شده‌اند نیز احتمالا مفید‌تر بوده‌اند. نهایتا اینکه کتاب‌هایی که از بس خوانده ‌شده‌اند، کهنه و فرسوده شده‌اند نیز باید کتاب‌های خوبی باشند و احتمالا از کتاب‌هایی که تا حالا کسی آن‌ها را به امانت نگرفته مفید‌تر هستند.

قبل از هر جلسه:

قبل از برگزاری هر جلسه درس، از مطالبی که قرار است یاد بگیرید آگاه باشید و حتما در مورد آن پیش‌مطالعه کنید.

سوالات و تمرینات آخر فصلی که قرار است مطالعه شود را بررسی کنید و تا حد ممکن سعی کنید ببینید آیا می‌توانید آن‌ها را حل کنید.

قبل از شروع درس به این سوال پاسخ دهید: «تا کنون درباره این موضوع چه یاد گرفته‌ام؟»

سعی کنید با پیش مطالعه، سوالاتی برای خود طرح کنید و در طول کلاس در یافتن پاسخ‌هایی برای آن‌ها باشید.

در طول هر جلسه:

هدف‌های یادگیری هر مطلبی را مشخص کنید و بدانید چرا باید چیز‌های خاصی را بیاموزید.

اگر یادداشت برداری می‌کنید، رونویسی نکنید. ایده‌ها و مفاهیم را در ذهن‌تان پردازش کنید و با زبان و کلمات خودتان یادداشت کنید.

در مصرف کاغذ صرفه‌جویی نکنید! صفحات را به طور کامل پر نکنید. فضای خالی کافی در صفحات باقی بگذارید تا بعدا بتوانید در آن قسمت‌ها یادداشت‌های بیشتری اضافه کنید.

در هنگام یادداشت برداری با استفاده از اندازه‌های متفاوت خط، رنگ، یا هر تکنیک دیگر، به فرا‌خور مطلب، تفاوت‌های بصری ایجاد کنید. سعی کنید گوشت و استخوان به راحتی از هم قابل تشخیص باشند.

در حین یادداشت برداری، سوالات و نظرات خود را حتما بنویسید. بسیاری از سوالاتی که به ذهنتان می‌آید اگر یادداشت نشوند، بعد از مدتی از ذهنتان پاک می‌شود، بی‌آنکه جوابی برایش پیدا کرده باشید.

پس از هر جلسه:

با یادداشت‌ها و کتاب خود کاری انجام دهید. آن‌ها را در قفسه به حال خود رها نکنید.

مطالبی را که آموخته‌اید مرور کنید. یادداشت‌های خود را با چند نفر دیگر از هم‌کلاسی‌هایتان رد و بدل کنید و درباره مطالب درسی با هم بحث کنید.

خلاصه مطالب را تهیه کنید. همینطور «برگ تقلب» خود را با مطالب آخرین جلسه درس تکمیل و به‌روز کنید.

تکالیف سنگین را به چند بخش کوچک تقسیم کنید، برای هر یک مهلتی تعیین، و هر قسمت را در زمان خود انجام دهید.

به خاطر داشته باشید «همکاری و مشارکت» با «تقلب» فرق دارد. گروه‌هایی تشکیل دهید و در حل مساله‌ها و تکالیف با هم همفکری کنید و به صورت گروهی مطالعه کنید و به همدیگر کمک کنید. به این ترتیب با سرعتی باورنکردنی بر ضعف‌های خود فائق می‌آیید. ضمنا به خاطر داشته باشید که توضیح دادن یک موضوع برای یک نفر دیگر، به یادگیری شما کمک بسیار زیادی می‌کند. به خاطر بسپارید که، اما نهایتا هر نفر به تنهایی تکالیفش را به انجام برساند.

یاد بگیرید که چگونه دوری فیزیکی از یکدیگر را با کمک ارتباطات الکترونیک جبران کنید. مثل استفاده از پست الکترونیک یا گروه‌های ارتباطی و میز‌گرد‌های الکترونیکی در اینترنت.

بسیار دقت کنید که در گروه‌های مطالعاتی هرگز کسی را ”خیط و ضایع نکنید“، و از ”نژاد پرستی“، ”قوم پرستی“ و ”جنسیت باوری“ به شدت دوری کنید. لازم است که همگی به هم احترام بگذارند و حقوق همدیگر را رعایت کنند.

غیبت:

طبق مقررات هر دانشجو می‌تواند تا 3 جلسه غیبت داشته باشد. و در بسیاری از موقعیت‌ها، غیبت از اختیار دانشجو خارج است؛ مثل بیماری، مشکلات شخصی، دوری از خانواده و...

بعد از غیبت سعی کنید با کمک کتاب درسی، و یادداشت همکلاسی‌هایتان بلافاصله و به سرعت مطالب جلسه از دست رفته را فرا بگیرید و از قافله درس عقب نمانید. از دوستان خود به عنوان مدرس و منبع استفاده کنید.

کمک به دوستان غایب توسط دیگر همکلاسی‌ها، یکی از راه‌های خودآموزی است. پس هر دو نفر سود می‌برند. به دوستان غایب خود حتما کمک کنید.

سعی کنید سوالاتی را که برایتان در مورد مطالب آن جلسه غایب ایجاد می‌شود، از گروه‌ مطالعاتی و از دیگر هم‌کلاسی‌ها بپرسید و به جواب برسید. اگر موفق نشدید، حتما سوال و مشکل خود را به طور مشخص و واضح، بر روی کاغذ مکتوب کرده و با استاد خود در میان بگذارید.

اگر امکان یادگیری سریع مطالب از دست رفته وجود ندارد، سعی کنید خود را با درسی که ادامه دارد تطبیق دهید و سعی نکنید تمام وقت خود را فقط برای به دست‌آوردن چیزهای از دست رفته صرف کنید، زیرا این کار باعث دورماندن از اصل موضوعات درسی می‌شود. موضوعات درسی را دنبال کنید و کم‌کم موضوعات از دست رفته را یاد بگیرید.

پروژه‌ها: گزارش، مقاله، و سمینار

در بسیاری از دوره‌های تحصیلی، دانشجویان پروژه‌ یا تحقیقی انجام می‌دهند که گزارش و ارائه آن، قسمتی از نمره آنان را تشکیل می‌دهد. انجام پروژه مقدار زیادی از وقت دانشجویان را می‌گیرد، اما با صرف کمی وقت و یافتن راه‌هایی برای انجام بهتر کار و ارائه بهتر گزارش نهایی، می‌توان نتایج به مراتب بهتری کسب کرد.

برای تهیه گزارش، هرچه زودتر اقدام کنید. مثلا بعد از کارهای عملی یا پس از بازدید، وقتی که مطلب هنوز در ذهنتان تازه و نو است و جزئیات آن را به خاطر دارید، تهیه گزارش و نوشتن آن بسیار ساده‌تر است.

یکی از خطرات به تعویق انداختن مکتوب کردن پروژه و نگارش آن، تلنبار شدن آن است. در نتیجه زمانی که باید به مرور درس‌ها برای امتحان بپردازید، مجبور می‌شوید به گزارش خود بپردازید و با آن درگیر شوید.

استفاده از نرم‌افزارهای رایانه ای، مثل نرم‌افزار Word کار شما را بسیار راحت می‌کند. شما به راحتی می‌توانید بررسی‌های متعدد و غلط‌گیری متن را بسیار سریع انجام دهید و نهایتا در وقت صرفه‌جویی می‌کنید. سعی کنید حتما تایپ کردن 10 انگشتی را نیز فرا بگیرید.

قبل از هر کاری، طرحی مکتوب برای کاری که می‌خواهید انجام دهید آماده کنید. سپس مدتی روی طرح خود فکر کنید و آن را نهایی کنید. این طرح پیش‌نویس باید شامل برنامه زمانی نیز بشود.

هدف کلی پروژه خود را در طرح اولیه مشخص کنید. این هدف به سوال «چرا» پاسخ می‌دهد.

برای رسیدن به هدف کلی، مسیر خود را در طرح مکتوب به چند گام کوچک‌تر تقسیم کنید که هر یک از این گام‌ها خود یک هدف جزئی به حساب می‌آیند. سپس از خود بپرسید «این هدف چگونه به نتیجه می‌رسد؟» و راه خود را مشخص کنید.

انتخاب یک ”عنوان“ مناسب بسیار اهمیت دارد. سعی کنید عنوان تا حد ممکن کوتاه و در عین حال گویا باشد.

· ”خلاصه“ یا ”چکیده“ از قسمت‌های حائز اهمیت نوشته شما است. این قسمت را پس از اینکه کار نگارش تمام شد، بنویسید. به این ترتیب مطمئن خواهید شد که قول و وعده‌های داده شده در ابتدای نوشته، دست‌یافتنی خواهند بود.

در ابتدای نوشته، ”هدف“‌ خود را به‌طور شفاف و دقیق مشخص کنید.

”مقدمه“ خوب، بسیار با اهمیت است. پاراگراف‌های اول و دوم انتظارات خواننده را از گزارش یا مقاله مشخص می‌کند.

هر فکر یا ایده منحصر به فرد باید در یک پاراگراف از نوشته مطرح شود. از این رو نوشته خود را به پاراگراف‌های منطقی تقسیم کنید تا استدلال شما قابل درک باشد.

بسیاری از کارشناسان و اکثر مردم با نگاهی اجمالی مطالعه می‌کنند. از این رو اولین و آخرین جمله هر پاراگراف باید طوری باشد که مفهوم را منتقل کند.

یک ”نتیجه‌گیری“ خوب در انتهای نوشته بسیار اهمیت دارد. بسیاری هنگام ارزیابی آخرین قسمتی که می‌خوانند بخش نتیجه‌گیری است و بر اساس آن نمره می‌دهند. از این رو هرچه بخش نتیجه‌گیری کامل‌تر و جامع‌تر باشد، نمره بهتری به آن تعلق می‌گیرد. در بخش نتیجه‌گیری قاطعانه به سوال اساسی مقاله بپردازید.

حتی اگر نتایج در چکیده هم آمده باشد، باید در نتیجه‌گیری پایانی گزارش منعکس شود. این قسمت باید بیانگر اهدافی باشد که در ابتدای نوشته معرفی شده‌اند.

”پیوست“‌ها باید با دقت در انتهای نوشته قرار گیرند.

روش صحیح ارجاع به ”منابع و مراجع“ را به درستی یاد بگیرید و به کار بندید.

نوشته نهایی خود را قبل از تحویل، چند روزی به حال خود رها کنید تا ”بیات“ شود. سپس آن را یک مرتبه دیگر مطالعه کنید و در صورتی که در این موقع مناسب تشخیص دادید، تحویل دهید. و در صورت لزوم به رفع عیوبی که تا این موقع از نظرتان پنهان مانده بوده، اقدام کنید.

در صورتی که از ارائه سمینار خجالت می‌کشید، در موقعیت‌های آرام و بدون فشار روانی درباره موضوع سمینار با همکلاس‌ها و دوستان خود صحبت کنید و سمینار را به صورت غیر رسمی برگزار و تمرین کنید.

آمادگی برای امتحانات:

دوره کردن درس را خیلی زود، یعنی به محض اینکه مطلبی برای دوره کردن وجود داشته باشد، شروع کنید. به خاطر داشته باشید که اگر هیچ عامل تهدیدکننده‌ای ناشی از امتحان قریب‌الوقوع وجود نداشته باشد، دوره کردن لذت‌بخش‌تر است.

”مطالعه انفعالی“ خطرناک است. به این معنی که چندبار خواندن مطلبی بدون آن‌که قادر به استفاده از آن باشید، بی‌فایده است. دوره کردن زمانی سودمند است که با فعالیتی نوشتنی یا پاسخگویی به سوالات و حل مساله همراه باشد.

خلاصه‌ای از دانسته‌های خود را تهیه کنید. خلاصه‌نویسی سبب می‌شود که موضوعات درسی را بتوانید دسته‌بندی کنید و بهتر به خاطر بسپارید.

اوراق امتحانی، تکالیف، یادداشت‌ها و... را در طول دوره به نحو مناسبی دسته‌بندی و نگهداری کنید. (دست یافتن به آن‌ها در اواخر دوره کاری بیهوده و هراس‌آور است.)

مطالعات موردی، مثال‌های به کار رفته و مساله‌هایی که در جلسات درس مطرح می‌شوند، ممکن است الگویی برای جلسات امتحان هم باشند.

نسبت به بازخوردی که از انجام تکالیف کلاسی، امتحانات میان‌دوره‌ای و فعالیت‌های کلاسی دریافت می‌کنید، هوشیار باشید.

راه و روش‌هایی برای خود-ارزیابی بیابید. و به طور پیوسته خود را پایش کنید.

در خود-ارزیابی متوجه باشید که «ارادت زیادی به خودتان نداشته باشید!» و کار خود را بیش از ارزش واقعی آن درجه‌بندی نکنید. سعی کنید در خود-ارزیابی کار خود را سخت‌تر از مدرس ارزیابی کنید.

با معیار‌های ارزیابی و نمره‌دهی امتحانات آشنا شوید و آنها را تمرین و رعایت کنید.

امتحانات شفاهی:

امتحانات شفاهی جلسه پرسش و پاسخی است که سولات آن را بیشتر سوالات کوتاه تشکیل می‌دهد.

در امتحانات شفاهی مراقب ”پرت و پلا“ گفتن باشید. در صورتی که پاسخ بی‌ربطی ابداع کنید، معمولا سوالات بعدی سخت‌تر می‌شود.

امتحانات کتبی:

مقداری اضطراب و فشار روحی عملا سلامت‌بخش است. زیرا در اثر فشار روحی سطح آدرنالین خون بالا می‌رود و عملکرد انسان بهبود می‌یابد. پس چندان نگران اضطراب امتحان نباشید و از آن به بهترین نحو استفاده کنید.

امتحانات فقط توانایی پاسخ به سوالات را اندازه‌گیری می‌کنند. این مانند هر مهارت دیگری با تمرین بهبود

مدیریت زمان در امتحانات بسیار اهمیت دارد. در امتحانات علاوه بر دانش و دانسته‌های دانشجویان، مدیریت زمان آنان نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

قبل از پاسخگویی به هر سوال، آن را چندین بار بخوانید. هر چند دقیقه یک‌بار از خود بپرسید «آیا به سوالات آن‌طور که از من خواسته شده پاسخ می‌دهم؟»

اگر در سوالی با مشکلی روبه‌رو شدید، سوال بعدی را بخوانید. دقت کنید که آنچه اهمیت دارد نمره آوردن از کل ورقه امتحانی است، نه نمره آوردن از یک سوال.

تمیزی و پاکیزگی و رعایت نظم و ترتیب در نگارش پاسخ‌ها، بدون شک اثر خوبی بر ذهن تصحیح‌کنند اوراق شما می‌گذارد و منجر به کسب نمره بهتری می‌شود. سعی کنید پاسخ‌نامه شما ظاهری منزه و منظم داشته باشد و چشم‌نواز باشد.

ممتحنان هم انسان هستند. آنها دوست دارند به شما نمره خوبی بدهند و فقط به دنبال اشتباهات شما نیستند. اما بهترین نمره را به پاسخ‌های مشخص و کامل می‌دهند.

در انتهای جلسه امتحان پاسخ‌های خود را مرور کنید. مطالعه دقیق و دوباره ورق امتحانی می‌تواند منجر به کسب نمره بالاتر شود. سعی کنید اشتباهات آشکار خود را ببینید و توضیحات خود را در صورت لزوم تکمیل کنید.

پس از امتحان: عبرت گرفتن از شکست

«هرکس که به یک ارزیابی نیاز داشته باشد، برای ”دنیای واقعی“ کاملا آماده نشده است.» -ناشناس

«هر شخص موفق، طعم شکست را چشیده است»

این قسمت برای دانشجویانی نوشته شده است که در امتحان شکست خورده‌اند. هرچند توصیه‌های آن کلی است و برای همه قابل استفاده می‌باشد.

در ذهن بسیاری از دانشجویان، یکی از بزرگترین فشارهای روحی، شکست خوردن در امتحانات است. سعی کنید آن را بپذیرید.

قبول کنید که تنها در بخش خاصی موفق نشده‌اید. و از شکست به منظور تضمین موفقیت آینده با ساختن زیر‌بنایی محکم استفاده کنید. به شکست همانند «فرصتی دوباره برای یادگیری» نگاه کنید.

شکست یک مرحله زود‌گذر است. شکست در کاری به این معنا نیست که دیگر آن کار را انجام ندهید، بلکه به این معناست که هنوز نمی‌توانید آن کار را در یک موقعیت خاص (مثلا شرایط اضطراب‌زای امتحان) انجام دهید.

یکی از موثرترین راه‌های اشتباه نکردن، اشتباه کردن است. دلیل اشتباهات خود را دریابید تا به دانشی مفید دست یابید. به خاطر داشته باشید که در زندگی به طور کلی موفقیت ابتدا با اشتباه کردن به دست می‌آید، نه با اشتباه نکردن.

به خاطر داشته باشید که در شکست در امتحانات، این شما نیستید که شکست خورده‌اید، بلکه آن موضوع در یک زمان خاص و با یک خصوصیات خاص، خوب سازماندهی نشده بوده.

در پی شکست، فقط به موضوعاتی که برایتان مشکل آفرین شده‌اند نگاه نکنید، بلکه به رویکرد‌های یادگیری موضوعات نیز توجه کنید. اغلب مواقع تجزیه و تحلیل مهارت‌های یادگیری، مانند دوره‌کردن و بررسی روش امتحان سودمند است.

در صورتی که امتحانات دیگری در پیش است، خود را برای امتحانات باقی‌مانده آماده کنید تا بتوانید امتیازی برای مراحل بعدی کسب کنید.

پایان

با تشکر از دکتر مجید اسماعیل پور